Raadsleden leren sturen op keuzes in schaarste: realistisch begroten en investeren met effect

Op woensdag 4 juni nam ik als raadslid deel aan een verdiepende online bijeenkomst over onze rol in het begrotingsproces. Onder de titel ‘Keuzes in schaarste’ kregen wij inzicht in hoe we richting kunnen geven aan gemeentelijk beleid, juist in een tijd waarin de reserves toenemen, maar de structurele zorgen zich opstapelen. De bijeenkomst was een vervolg op eerdere fysieke sessies in het land en werd online georganiseerd zodat raadsleden uit alle gemeenten konden aansluiten.

Tijdens de bijeenkomst werd duidelijk dat veel gemeenten op papier financieel gezond lijken, met fors gegroeide vermogens, maar in de praktijk worstelen met meerjarenbegrotingen die niet sluitend zijn. Dat spanningsveld – tussen beschikbare middelen en daadwerkelijke uitvoerbaarheid – vraagt om scherpe keuzes van de raad. Tegelijkertijd werd benadrukt dat niet de hoeveelheid geld, maar de uitvoeringskracht vaak de beperkende factor is. Plannen stranden niet zelden omdat er binnen de organisatie of op de markt onvoldoende capaciteit is om ze uit te voeren. Dat geldt zowel voor fysieke projecten als voor het sociaal domein, waar niet alleen ambtelijke kracht, maar ook voldoende zorgaanbieders nodig zijn om inwoners daadwerkelijk te helpen.

De bijeenkomst besteedde bijzondere aandacht aan het sociaal domein, dat inmiddels bij veel gemeenten bijna de helft van de begroting beslaat. Ons werd aangeraden om dit domein niet langer op te delen in afzonderlijke loketten, maar te werken vanuit één integrale visie. Zonder overkoepelend kader voor zorg, ondersteuning, werk en schulden wordt het moeilijk om te sturen op effect. Tegelijkertijd vraagt investeren in preventie om politieke moed: het effect is vaak pas zichtbaar op de lange termijn, terwijl de raadsperiode vier jaar duurt.

Als raadsleden willen we iets nalaten voor onze inwoners, of het nu gaat om sociale voorzieningen, sportfaciliteiten of cultuur. Maar hoe vind je in de begroting de ruimte om zulke ambities te realiseren? Tijdens het webinar werd uitgelegd dat het begint met het afronden van lopende projecten, het analyseren van jaarrekeningresultaten, het kritisch kijken naar doorschuivingen van budgetten en – als het niet anders kan – het bespreekbaar maken van verhoging van belastinginkomsten. Daarbij werd opgeroepen om als raad goed te kijken naar het onderscheid tussen incidenteel en structureel beleid. Een project dat steeds opnieuw met incidenteel geld wordt verlengd, moet uiteindelijk structureel worden onderbouwd. Ook werd benadrukt dat investeren in maatschappelijke doelen minstens zo belangrijk is als het opbouwen van reserves.

Ten slotte kregen wij als raadsleden handvatten mee om de financiële gezondheid van onze gemeente te beoordelen en op basis daarvan keuzes te maken. Het gaat dan om kengetallen zoals solvabiliteit, de schuldpositie, de investeringsdruk, de ruimte voor lokale heffingen en het weerstandsvermogen. Deze cijfers zeggen iets over de ruimte die een gemeente heeft om te investeren of tegenvallers op te vangen. Maar financiële ruimte alleen is niet genoeg: ook maatschappelijke risico’s moeten worden meegewogen.

De rode draad van de bijeenkomst was helder: raadsleden moeten sturen, prioriteren en durven kiezen. Niet alles kan tegelijk, zeker niet in een tijd waarin de opgaven zich opstapelen. Juist door scherp te zijn op uitvoerbaarheid, realistisch te begroten en voorbij de raadsperiode te durven denken, kunnen wij als gemeenteraden het verschil maken voor onze inwoners.